معرفت صحیح و غلط نسبت به موضوع الحمد لِلّه در آیه اول سوره انعام

وسعت حمد خداوند، به گستردگی خلقت هفت آسمان و زمین و قرار دادن ظلمات و نور

در بحث حمد، چند سوره قرآن داریم که سرآغاز سوره با حمد خداست، مثل سور مسبحات که چند سوره داریم که با تسبیح خدای متعال آغاز میشه، به نظر 5 سوره داریم که با حمد خدای متعال آغاز میشه، از جمله سور، غیر از سوره حمد، سوره انعام است. خدای متعال در سوره انعام می‌فرماید که بسم الله الرحمن الرحیم الحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِى خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ جَعَلَ الظُّلُمَاتِ وَ النُّورَ ثُمَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ بِرَبِّهِمْ يَعْدِلُون بله در این سوره خدای متعال می‌فرماید که حمد برای خداست، الحمد ِلله است، اللهی که الَّذِى یعنی کسی کهخَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ آسمانها و زمین رو آفرید. درسته؟ ما میگیم حمد برای خداست، کسی که آسمانها و زمین را آفرید، گمان می‌کنیم اینجا رو می‌فهمیم، میگیم خب خدایا شکرت آسمانها و زمین رو آفریدی، در ادامه چی مطرح است؟ وَ جَعَلَ الظُّلُمَاتِ وَ النُّورَ این جملات را بخواهید تقسیم کنید چطوری است؟ یعنی الحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِى خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ و همچنین الحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِى جَعَلَ الظُّلُمَاتِ وَ النُّورَ حمد برای خدا، کسی که ظلمات و نور رو قرار داد، حمد رو باید یه جوری معنا کنیم که این جمله معنا داشته باشه، حمد برای خدای متعال، حمد برای خداست کسی که ظلمات و نور را قرار داد. بله در این آیه چند نکته وجود دارد، حمد به معنای این شکری که ما فکر می‌کنیم نیست، خدایا ما ازت ممنون هستیم آسمان ششم رو آفریدی، یه کسی ممکنه بگه که به شما چه ربطی داره؟ ما ممنون هستیم هفت آسمان آفریدی، ممنون هستیم زمین رو آفریدی، حمد به معنای تشکر نیست. دایره حمد در این آیه وسیع‌تر شد، وسیع‌تر از موضوعاتی که مستقیم به ما مربوط است، بلکه یه کم گسترش پیدا کرد.

خداوند حمید بود حتی در لحظه خلق آسمان ها و زمین و جعل ظلمات و نور

شما باید حمد کنید خدا رو، قائل به حمد باشید برای خدای متعال، به خاطر چی؟ به خاطر این که خدای متعال آسمانها و زمین رو آفریده، نه اینکه شما باید خدا را حمد کنید بلکه حمد ِلله است، کدوم الله؟ همون اللهی که قبلاً آسمانها و زمین رو خلق کرد، در همانجا و همان زمان هم حمد برای خدا بود. اون موقعی که خدای متعال آسمانها و زمین رو خلق کرد، حمد برای خدا بود، نه اینکه چون قبلاً آسمانها و زمین را خلق کرده، الان حمد برای خداست، در همان زمان، همان زمان، همان خدایی که آسمانها و زمین را خلق کرد، در همان زمان، الحمد ِلله محقق بود. همان زمانی که خدای متعال ظلمات و النور رو جعل کرد، همان زمان الحمد ِلله محقق بود.

رفتار غلط کافران نسبت به موضوع الحمد لِلّه

ولیکن در آینده‌های بعد از اون،ثُمَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ بِرَبِّهِمْ يَعْدِلُون پس از این ماجرا که حمد برای خدا بود، حمد برای خدا محقق بود و هست و خواهد بود. الَّذِينَ كَفَرُواْ نسبت به ربشون یک رفتار بد انجام دادند،يَعْدِلُون کسانی که کافر بودند، کسانی که اهل ایمان نبودند، نسبت به رب یک رفتار غلط انجام دادند، اون رفتار غلط چی بود؟يَعْدِلُون ، بِرَبّهِمْ يَعْدِلُون در حالی که باید چه رفتاری انجام می‌دادند؟ منطبق می‌شدند با معرفت الحمد لله، اینگونه نشدند. کسانی که از ایمان فاصله داشتندالَّذِينَ كَفَرُواْ یعنی کسانی که از ایمان فاصله داشتند، مقابل چه کسانی هستند؟ ایمان، چه چیزی را از دست دادند؟ ایمان، چه چیزی ندارند؟ ایمان. الَّذِينَ كَفَرُواْ نسبت به موضوع الحمد لله یک رفتار غلط انجام دادند و آن چی است؟يَعْدِلُون بله اینجا الَّذِينَ كَفَرُواْ نسبت به توحید می‌لنگند، با چه عنوانی؟ با بحثيَعْدِلُون ، نسبت به توحید ایراد دارند. طبق برخی از روایات یعنی مشرک هستند بِرَبّهِمْ يَعْدِلُون یعنی مشرک هستند.

ذکر و معرفت الحمد لِلّه، فقط به خاطر نعماتی که به شخص ما اختصاص یافته نیست

پس در این آیه اول سوره انعام چندتا نکته بود، یکی اینکه الحمد لله، وسعتش، دامنه‌ای که ما باید به بحث، به مقالاتی که درش الحمدالله وجود داره توجه کنیم، اون دامنه بزرگ است،خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ جَعَلَ الظُّلُمَاتِ وَ النُّورَ این دامنه بزرگ است، فقط موضوعات مستقیم مربوط به خودمون، مربوط به یک فرد نیست. یعنی اینطور نیست که شما اگر نعمتی به شخص شما داده شده، شما بگی الحمدلله، معرفت الحمدالله به خاطر اینکه خدای متعال آسمانها و زمین رو خلق کرد، باید این معرفت را داشت، پس در یافتن معنای الحمدالله باید این رو توجه کنیم.

حمد به خاطر جَعلِ ظلمات، نکته ظریفی است در بیان تفاوت حمد و شکر

مطلب بعدی که در این آیات است فقط موضوع به ظاهر مثبت مطرح نیست، مثلاً،خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ فقط موضوع به ظاهر مثبت مطرح نیست. این موضوع هم مطرح استجَعَلَ الظُّلُمَاتِ وَ النُّورَ الحمدالله، خدایی که ظلمات و نور رو جعل کرد. اگر حمد به معنای شکر باشه شما می‌گویید من چه شکری بکنم که خدای متعال ظلمات رو جعل کرده؟ ظلمات رو جعل کرده و من در ظلمات گرفتار می‌شوم بعد باید تلاش کنم از ظلمات خارج بشوم، به خاطر جعل ظلمات و نور، الحمد لله، در زمان جعل ظلمات و نور معرفت و موضوع الحمدالله محقق است.

تقابل کافران با معرفت الحمد لِلّه، به گونه ای است که برای اشیاء جایگاهی غیر از آنچه خداوند قرار داده است برمی گزینند

مطلب دیگر که در این آیه است تقابل الَّذِينَ كَفَرُواْ با معرفت حمد خداست، چه تقابلی؟ تقابل‌شون به این شکل است کهبِرَبهِمْ يَعْدِلُون این موضوع، این رفتاربِرَبّهِمْ يَعْدِلُون مقابل معرفت حمد خداست. اینکه اینها برای خدا شریک قائل می‌شوند، اینکه اینها در توحید ایراد دارند، در توحید چه ایرادی دارند؟ ایراديَعْدِلُون . خدای متعال نظام خلقت رو به یک شکلی آفریده و هر چیزی رو در جای خودش قرار داده به گونه‌ای که آنچه که حاکم است، الحمدالله است. الَّذِينَ كَفَرُواْ چه کار می‌کنند؟ این نظم رو به گونه دیگری تعریف می‌کنند، این عالم و جزئیات عالم رو به گونه دیگری تعریف می‌کنند، جایگاه اشیاء رو به گونه دیگری تعریف می‌کنند. الَّذِينَ كَفَرُواْ بِرَبّهِمْ يَعْدِلُون مقابل آن عدلی که خدای متعال در عالم حاکم کرده، عدل می‌ورزند، عدلی غیر از اون عدل. جایگاه اشیاء برای الَّذِينَ كَفَرُواْ که این رفتار رو دنبال می‌کنند، بِرَبهِمْ يَعْدِلُون رو دنبال می‌کنند، اون جایگاهی نیست که خدای متعال قرار داده.