عمومیت تعلق واژه خلیفه بر همه انسان ها در آیه 30 سوره مبارکه بقرة

در آیه سی‌ام سوره بقره که گفته می‌شود وَ إِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَئكَةِ إِنى جَاعِلٌ فىِ الْأَرْضِ خَلِيفَةً قَالُواْ أَ تجَعَلُ فِيهَا مَن يُفْسِدُ فِيهَا وَ يَسْفِكُ الدِّمَاءَ بحث خلیفه که اینجا مطرح است یک معنای عام است، فرد خاصی مد نظر نیست، یعنی آنجا اینطور نیست که مد نظر خدای متعال در این آیه فقط آدم علیه السلام است و ملائکه به حضور آدم و شخصیت آدم، آدم نبی خدا، آدم صفی خدا، اعتراض کردند، نه اینطور نیست، یک موضوع عام است، من می‌خواهم در زمین خلیفه قرار بدهم. وقتی گفته می‌شود خلیفه، منظور این نیست که خلیفۀ الله، من می‌خواهم خلیفه الله در زمین قرار بدهم یا خلیفه رب در زمین قرار بدهم، من می‌خواهم خلیفه قرار بدهم، ما باید متعلقش را پیدا کنیم، ما باید مضاف الیه خلیفه را پیدا کنیم، وقتی گفته نشده یعنی من این‌ها رو می‌خواهم خلیفه قرار بدهم، در این بین افرادی هستند که می‌توانند خلیفة الله بشوند، افرادی هستند که در واقع به صورت عمومی این‌ها خلیفه قوم‌های قبلی و موجودات قبلی هستند که در زمین بودند یا ممکنه خلیفه خود ملائکه باشند به معنای جایگزین پس از ملائکه در زمین. بله این نکته رو باید توجه کرد، در این معنای خلیفه در آیه سی‌ام، هم خلائف مثبتی هستند هم ممکنه خلائف منفی باشند. ملائکه وقتی سرجمع به این مفهوم نگاه کردن، هم به دلیل مسبوق به سابقه بودن موضوع که از گذشتگان موضوعی در ذهن داشتند، هم به دلایل دیگر سوال پرسیدند و برداشتشان از خلیفه این بود مَن يُفْسِدُ فِيهَا وَ يَسْفِكُ الدِّمَاءَ ؟ کسانی که در زمین فساد می‌کنند و خونریزی می‌کنند؟ شاید بیشتر احتمال اینکه مضاف الیه خلیفه چه کسی یا چه کسانی باشند، این باشد که خلیفه ملائکه، یعنی افراد پس از ملائکه، چرا؟ چون ملائکه در ادامه می‌فرمایند آیا می‌خواهی کسانی را قرار بدهی که فساد می‌کنند در حالی که ما داریم تسبیح می‌کنیم و تقدیس می‌کنیم، در مقابل خلیفه دارند فعل خودشان را مطرح می‌کنند، در واقع یکی از احتمالات قوی این است که این خلیفه که خدای متعال اینجا می‌فرماید می‌خواهم قرار بدهم یعنی می‌خواهم کسانی را جایگزین شما بر زمین قرار بدهم و شما را از زمین خارج کنم که این مطلب در دلش آن موضوع را هم دارد که این خلیفه جایگزین گروه‌های قبلی ساکن در ارض هم هستند، چرا؟ چون ملائکه جایگزین آنها شده بودند، لذا در دل این مفهومإِنى جَاعِلٌ فىِ الْأَرْضِ خَلِيفَةً یک معنای عام وجود دارد، هم بحث خلیفه الله وجود دارد هم بحث عموم انسان‌ها که به عنوان خلیفه جایگزین ملائکه هستند و خلیفه گروه‌های قبلی هستند. لذا بخشی از این افراد خلیفه که به عنوان خلیفه در این آیه مطرح هستند، فساد هم می‌کنند، ولی همه فساد نمی‌کنند. اول این خلفا که در این آیه مطرح است آدم علیه السلام است، خدای متعال به ملائکه آدم علیه السلام رو معرفی می‌کند. ملائکه می‌فهمند در بین این خلفا، این خلیفه که به شکل عام اینجا مطرح است، افرادی هستند بسیار متعالی، افرادی که حتی مقامشان در جایگاهی معلم ملائکه هست، اولین‌شان آدم علیه السلام است.